Maandelijks archief: december 2016

Vermeer en Leonard Cohen – “Ladies man en Kluizenaar”

Gezien op 18 augustus 2012 op Sint Pietersplein in Gent: Concert van
Leonard Cohen.

“And just when you mean to tell her
that you have no love to give her
Then she gets you on her wavelength
And she lets the river answer
that you’ve always been her lover”
Leonard Cohen


In mijn ogen hebben Johannes Vermeer en de Canadese zanger/dichter
Leonard Cohen allebei iets van een “ladies man” en kluizenaar
tegelijk; een levensstijl die mij persoonlijk erg aanspreekt.

Vermeer schilderde voornamelijk een jonge vrouw bij het raam,
bijna altijd in steeds dezelfde hoek van een kamer, bv. in het
“Parelsnoer” in Berlijn.
Hij heeft zijn hele leven gewerkt op éénzelfde plek rond de Grote
Markt in Delft, bijna als een kluizenaar. “Stabilitas Loci” zogezegd.
De intense concentratie en toewijding in zijn schilderijen doen
denken aan het werk van een monnik in zijn kloostercel. Maar in zijn
schilderijen is het juist “a woman’s world”, mooie jonge vrouwen in
zijden japonnen, parels, met wijn; kortom “a material world” . Vermeer
verbeeldt een merkwaardige mengvorm van materialisme en geloof.

Je zou zijn kunstenaarsvisie kunnen typeren als “spiritueel materialisme”.
In Vermeer’s Vrouw met Weegschaal uit Washington komt dat spiritueel
materialisme misschien wel het mooist uit de verf.

Bij Leonard Cohen zie je dezelfde trekken: hij had een onweerstaanbare
aantrekkingskracht op mooie, jonge vrouwen, tot op hoge leeftijd. Zijn
eerste twee albums uit de jaren ’60 zijn klassiekers, die menig
vrouwenhart sneller deden kloppen……

Later heeft hij ook een tijd gewoond in het Zen-klooster Mount Baldy in
Californië , waar hij de kok was van de Zen-meester Joshu Sazaki.

De Webb-sisters – Charley en Hattie Webb – back vocals bij het concert
in Gent in 2012, zouden zo uit een Vermeer-schilderij weggelopen kunnen
zijn. Terwijl Leonard Cohen zelf in zijn optreden door zijn intense
concentratie iets heeft van een oude dichter/zen-monnik. In “Take this
Waltz” is hij de ladies man/charmeur ten top, maar songs als “Hallelujah”,
“If It Be Your Will” of “Anthem” hebben een onmiskenbaar spirituele
lading.

Wat de ladies man en de kluizenaar gemeen hebben is dat beiden
gedreven worden door een diep verlangen. Aardse en geestelijke
liefde liggen bij Vermeer en Leonard Cohen in elkaars verlengde.
Misschien geldt dat eigenlijk wel voor alle grote kunstenaars.
Dat ze juist het aardse en geestelijke met elkaar proberen te verbinden.

In Leonard Cohen’s “In My Secret Life” hoor ik de lofzang van een
kluizenaar over een teruggetrokken leven in een “Hortus Conclusus”.
Ook het hele oeuvre van Vermeer is een strikt private wereld en
oorspronkelijk helemaal niet bedoeld voor de ogen van een miljoenen-
publiek. Dat is de paradox van Vermeer.

Op YouTube is de video te zien van “In My Secret Life” van de
“kluizenaar” Leonard Cohen:

Van de “Ladies Man” Leonard Cohen is deze video “Take This Waltz” op
YouTube te zien:

Dit YouTube filmpje geeft een impressie van Leonard Cohen’s song
“Coming Back To You” door de Webb-sisters, tijdens het concert in Gent
in augustus 2012, die bij mij op de een of andere manier een Vermeer-
snaar raakten:

Bij de song “Bird on a Wire” van Leonard Cohen moet ik denken aan
“Het Puttertje”, een klein schilderijtje van Carel Fabritius in het
Mauritshuis in Den Haag. (Carel Fabritius zou volgens sommigen de
leermeester van Vermeer geweest kunnen zijn. Hij kwam tragisch om
het leven bij de ontploffing van het Kruithuis in Delft in 1654):

“Like a bird on a wire,
I have tried in my way
to be free”
Leonard Cohen

“All the Vermeers in New York”

“Try imagining a place
Where it’s always safe and warm
Come in, she said, I’ll give you
Shelter from the Storm”
Bob Dylan

In de lente van 2000 ondernam ik samen met blogger/
kunstenaar Henk van den Heuvel uit Arnhem een citytrip
naar New York om “All the Vermeers in New York” te zien
in het Metropolitan Museum en de Frick Collection aan
Fifth Avenue.

 

Als een magneet werden we meteen na aankomst getrokken
naar de machtige Twin Towers, niet wetend dat ruim een
jaar later deze onaantastbaar lijkende ikonen van New
York er niet meer zouden staan na de aanslagen van 11
september 2001….

Ik kan me ook nog goed “The Sphere” van Fritz Koenig herin-
neren in de fontein op het WTC Plaza tussen de twee torens.
Deze is later onder het puin van de ingestorte torens vandaan
gehaald en zwaar gehavend in het Battery Park geplaatst, op de
punt van Manhattan, als stille getuige van deze barbarij.

De Vermeers in New York zijn voor mij zoiets als het stille
oog midden in een ziedende orkaan. Hierbij moet ik denken aan
het woord van Dostojewski: “Alleen schoonheid kan de wereld
redden”.


In New York bevinden zich maar liefst acht Vermeer-schilderijen:
drie in de Frick Collection en vijf in het Metropolitan Museum
of Art aan Fifth Avenue, bijna een kwart van zijn gehele oeuvre.


“De Soldaat en het Lachende Meisje” in de Frick en de “Vrouw met
Waterkan” in het Metropolitan zijn de publiekslievelingen in
New York.

In het Metropolitan Museum of Art bevinden zich vijf Vermeer-
schilderijen: “Woman with a Lute”, “Young Woman with a Water
Pitcher”, “Portrait of a Young Woman”, “A Girl Asleep” en de
“Allegory of Faith”.

In de Frick Collection behoren drie Vermeers tot de vaste
collectie: “Officer and Laughing Girl”, “Mistress and Maid”,
“Girl Interrupted at her Music”.

De Frick Collection is in mijn ogen “Het Mauritshuis van New
York”. Het soort museum, waar Vermeer-schilderijen het best
tot hun recht komen. In een museumzaal van kolossale afmetingen
hangt een Vermeer-schilderij er wat verweesd en verloren bij;
een intiem, klein kabinet in helder daglicht bij een raam is de
ideale setting voor de ultieme “Vermeer-ervaring”.
De menselijke maat.

De Vermeers zijn destijds in feite ook geschilderd voor een
private opdrachtgever – Pieter van Ruijven – om te hangen in
een intiem privé-vertrek van een woonhuis.


 

Joel Meyerowitz is een bekende fotograaf uit New York en ook
een liefhebber van Vermeer. Recent heeft hij een fotoserie
gemaakt van originele stilleven-voorwerpen van Giorgio Morandi
in het Casa Morandi in Bologna, Italië. Hij heeft ook een foto-
serie gemaakt van Ground Zero, de enorme verwoesting na de aan-
slagen op de Twin Towers. Een groter contrast is nauwelijks
denkbaar.

In 2010 waren de Nijmeegse ‘middeleeuwse” reenactors van de
Gebroeders van Limburg en het Woud der Verwachting in New York.
Grappig is deze still uit een video van Chantal Heijnen in de
metro van New York met een knipoog naar Vermeer…… Vermeer’s “Girl
with a Pearl Earring” is inmiddels een wereldwijd ikoon geworden.

Richard Estes is een Hyperrealistische/Fotorealistische schilder,
die veel straatscènes in New York heeft geschilderd.

“All the Vermeers in New York” is de titel van een film van
Jon Jost uit 1990:
“All the Vermeers in New York” is a cinematic essay
on the complicated dynamic between art and commerce.
Anna dreams of becoming an actress, so she leaves her native
France for New York City to make her wishes a reality.
She shares an apartment with her friend Felicity. One day,
Anna visits a museum and marvels at the paintings of the 17th
century Dutch artist Jan Vermeer. At the exhibit, Anna meets
Mark, a frazzled Wall Street executive. Though Anna and Mark
do not yet know it, their encounter begins what will be a
fortuitous relationship for both.

De liefhebbers-blog “Woest en Vredig” van blogger/kunstenaar
Henk van den Heuvel is overigens te vinden via deze link:

Blog/website de kluizenaar.mimesisis.nl

Op You Tube is een trailer te zien van de film
“All the Vermeers in New York” van Jon Jost:

Een video met een discussie over de “Officer and
Laughing Girl” van Vermeer in de Frick Collection is
te zien op YouTube:

In 2010 waren Nijmeegse middeleeuwse reenactors van de Gebroeders
van Limburg in New York, te zien in deze video van Chantal Heijnen
op YouTube:

Vermeer’s Luitspeelster – “Tuning My Guitar”

“Tonight you’re gonna
hold the curtain
I’m tuning my guitar”
Melanie Safka

Bij Vermeer’s Luitspeelster uit 1663 in het Metropolitan
Museum of Art in New York moet ik denken aan een gevoelige
song van Melanie Safka – “Tuning My Guitar” uit 1969.

In een sfeer van zachte melancholie probeert een
meisje bij het raam de juiste toon te vinden op haar
gitaar/luit. De juiste toon, die het hart raakt.

Melanie Safka met “Tuning My Guitar” op YouTube:

Vermeer en Olafur Eliasson – Het Licht als Kunst

“What if I could ride
a beam of light
across the universe ?”
Albert Einstein

Gezien in Museum Boijmans van Beuningen in 2010:
“Notion Motion”, een installatie van Olafur Eliasson.

De ogen van de “Geograaf” van Vermeer uit het Städelsches
Kunstinstitut in Frankfurt lijken gevangen in een lichtstraal.
De aardglobe, de landkaarten op de tafel en de passer
zijn de attributen van de geografie. Maar als kunstenaar is
Vermeer een dichter.

Het gezicht van de geograaf lijkt verlicht te worden door een
nieuw helder inzicht. Het licht heeft een sprekende wissel-
werking tussen het raam als bron van licht, de oplichtende
landkaart op de tafel en het helder verlichte gezicht van de
geograaf.

Alle grote ontdekkingen gaan langs de weg van het licht.
Vermeer’s tijdgenoot Christiaan Huygens schreef het beroemde
”Traité de la Lumière”, waarin hij als eerste het licht als een
golf-verschijnsel verklaarde.

Het genie van Albert Einstein is mede gebaseerd op een briljant
gedachten-experiment, waarin hij zichzelf voorstelde als een
lichtdeeltje en wat er zou gebeuren als hij met een lichtstraal
mee zou kunnen reizen door de ruimte en tijd. Wetenschap als
poëzie.

Het licht blijft ook een bron van inspiratie voor hedendaagse
kunstenaars: in 2010 was in Museum Boijmans van Beuningen in
Rotterdam een installatie te zien van de Deens-IJslandse
kunstenaar Olafur Eliasson met als thema het zichtbaar maken
van licht in golven: “Notion Motion”.

“Notion Motion” van Olafur Eliasson bestaat uit drie delen,
die de wisselwerking tussen water, licht en de toeschouwer
onderzoeken. Eliasson weet met eenvoudige middelen een beto-
verend werk te creëren. Hij dompelt de toeschouwer onder in een
eenvoudige en minimale, maar overweldigende visuele ervaring,
die ontstaat door het spel tussen licht en water.

In een periode van twee decennia heeft Eliasson een indruk-
wekkend oeuvre opgebouwd, dat bestaat uit regenbogen, zonsonder-
gangen, watervallen, geurverspreidende muren, mist, lichtstralen
en periscopen.
Hij wordt beschouwd als een van de meest belangwekkende
kunstenaars van zijn generatie.

Sinds 1995 heeft hij tentoonstellingen gehad in de grootste musea
ter wereld, waaronder de veelgeprezen “Yellow Sun” in de Tate
Modern in Londen in 2003. Meer recent zijn de vier kunstmatige
watervallen op monumentale schaal aan de oevers van de Waterfront
in New York.

De installatie “Notion Motion” was geschonken aan het museum
in 2005 door H+F-Mecenaat, opgericht door schrijver/verzamelaar
Han Nefkens.

In het Museum für Licht-Kunst in het Duitse Unna is een heel
museum gewijd aan licht-kunst. Van Eliasson is er een waterval-
installatie van zijn hand te zien, met stroboscopisch licht,
waardoor de vallende waterdruppels in flitsen stil in de ruimte
lijken te hangen. Een hallucinante ervaring.

Op YouTube is deze video te zien van de installatie
“Notion Motion” van Elafur Eliasson: