Gezien op dinsdag 26 april 2016: tentoonstelling “Jeroen Bosch,
Visioenen van een Genie”, Noord Brabants Museum in Den Bosch.
“In goede kunst zit altijd veel meer
dan alleen datgene wat de kunstenaar
er zelf bewust in heeft willen leggen”
Harry Mulisch
Ondanks al zijn Hollandse feitelijkheid en nuchterheid heb ik in het licht
en het oog van Vermeer altijd ook een mystieke dimensie ervaren.
Bij het zien van de prachtige tentoonstelling “Jeroen Bosch- Visioenen van
een Genie” in het Noord Brabants Museum in Den Bosch, met al zijn fonkelende
kleuren en bizarre fantasie-figuren, viel mijn oog op twee grisaille-
schilderingen, waarvan de mystieke symboliek mij op wonderlijke wijze deed
denken aan de “licht-mystiek” van Vermeer. Mijn puur eigen, vrije en
persoonlijke interpretatie. Het gaat om de “Tunnel van Licht” en “Het Oog”.
De “Tunnel van Licht” is te vinden op het vierluik “Visioenen van het
Hiernamaals” van Jeroen Bosch, waarin figuren vanuit de duisternis naar
binnen gaan, op weg naar het zuivere licht aan het eind van de tunnel.
Ook in de “Schilderkunst” van Vermeer kijk je vanuit een donkere ruimte in een
kamer van licht; alsof je in een “Tunnel van Licht” meegevoerd wordt van het
bijna zwarte silhouet van de schilder, via de stralende kleuren van het poserende
meisje naar het helder verlichte witte muurvlakje. Een soort opgang naar het
licht zelf.
Vrij vertaald: vanuit de schilderkunst via de liefde naar het licht.
Op de achterzijde van het paneel “Johannes op Patmos” van Jeroen Bosch is een
grisailleschildering in de vorm van de pupil van “Het Oog”, met daarin het
lijdensverhaal van Christus. In het brandende vuur in het midden van de pupil
zie ik het verborgen intense vuur waarmee het oog van Vermeer het licht in alle
dingen zag.
In het verstilde theaterstuk dat Vermeer ons voor-tovert speelt het licht de
hoofdrol. Het spreekt een taal die de louter esthetische ervaring
– wat mij betreft – verre overstijgt.