Maandelijks archief: oktober 2016

Playing with Vermeer – Suzanne Jongmans

Fotowerken en ”Foam Sculptures” van Suzanne Jongmans, geïnspireerd door
schilderijen van oude meesters uit de 15e, 16e en 17e eeuw.

“The essence of a great cover is
to make it completely your own”
Joe Cocker

Suzanne Jongmans maakt fotoportretten als hedendaagse interpretaties
ontleend aan de schilderijen van oude meesters als Rogier van der
Weijden, Rembrandt en Holbein. In haar opleiding aan de Academie voor
Beeldende Vorming in Tilburg heeft ze zich gespecialiseerd in textiel
en fotografie.

Haar kostuums zijn gemaakt van goedkope hedendaagse wegwerpverpakkings-
materialen als polystyreenschuim en noppenfolie: “Foam Sculptures”.
Dit doet ze met zoveel vakmanschap, smaak, liefde en aandacht, dat het
waanzinnig mooie portretten oplevert, in de traditie van het klassieke
schoonheidsideaal van de oude meesters.

Met name haar werk “Julie, Portret van een Vrouw” naar een beroemd
portret van Rogier van der Weyden, waarin het hoofd van het model
omlijst wordt door een sluier van doorschijnend polystyreenschuim,
springt er voor mij uit.

 

 

Eens te meer blijkt dat de ware bron van schoonheid niet perse het
materiaal is, waarmee je werkt, maar de aandacht waarvanuit het werk
gemaakt is. Als je plastic en kunststofschuim benadert met liefde en
aandacht, kan het gaan lijken op dure en kostbare stoffen als kant en
zijde.
In haar eigen woorden: “De meeste mensen gooien kunststofschuim weg,
maar zoals een kind zie ik de diamant in een steen”.

Hier en daar speelt ze ook met beelden van Vermeer. Zoals in Dame met
Parel, Lied van de Parel en Mind over Matter-Infinity II. De stap van
portret naar interieurstuk zou een mooie volgende uitdaging voor haar
kunnen zijn…….

Voor meer info over Suzanne Jongmans en haar werk deze link naar haar
eigen website:

suzanne jongmans

Over het werk van de Bredase fotografe Suzanne Jongmans is bij Galerie
Wilms in Venlo ook een fotoboek verschenen:
Suzanne Jongmans, “Mind over Matter”. Tekst (Ned-Eng): Sue Steward.
Venlo: Galerie Wilms & Suzanne Jongmans 2014. ISBN 978-90-822539-0-0,
€ 25,00. Te koop via de galerie: www.galeriewilms.nl.
(indien nog voorradig)

Vermeer en “Zen and the Art of Motorcycle Maintenance”

“Quality is a direct experience
independent of and prior to
intellectual abstractions”
Robert M. Pirsig

Begin jaren ’80, na het beëindigen van mijn universitaire studie,
heb ik veel liftend door Europa gezworven en maakte het boek “Zen
and the Art of Motorcycle Maintenance” een verpletterende indruk
op mij.

Het boek volgt twee verhaallijnen: de ene gaat over een vader en
zijn zoon die een motor-roadtrip dwars door Amerika ondernemen en
hoe hun onderlinge relatie groeit, door al hun goede en slechte
ervaringen heen; de tweede is een filosofisch essay, dat zich in
het hoofd van de schrijver ontrolt tijdens het rijden op zijn
motorbike, over de vraag “Wat is Kwaliteit ?” en hoe we naar deze
hoogste staat van het menselijk bestaan in ons alledaagse bestaan
kunnen streven.

Mijn avontuurlijke reizen voerden mij langs alle hoogtepunten van
de Klassieke Oudheid en de Schilderkunst, en monden uit in mijn
fascinatie voor de volstrekte tegenpool van het snelle, rondtrek-
kende backpackersbestaan: de verstilde interieurschilderijen van
Johannes Vermeer.

Na een roadtrip van München naar Wenen zag ik Pirsig’s vraag “Wat
is Kwaliteit ?” beantwoord, toen ik oog in oog stond met het
schilderij “De Schilderkunst” van Vermeer in het Kunsthistorisches
Museum in Wenen, Hier vond ik een kwaliteit die doorgaans in
wetenschap en universiteiten zo moeilijk te vinden is.
Die fascinatie voor die bijzondere kwaliteit die ik ervaar in de
schilderijen van Vermeer blijft me tot op de dag van vandaag bezig-
houden.

Een Vermeer is een ervaring, doorgegeven middels een schilderij,
die voor mij altijd fris en spankelend blijft. Het is een manier
van kijken, als een rechtstreekse ervaring, er is alleen nog het
kijken. Er is voor mij iets van Zen of de “Kwaliteit” van Robert
M. Pirsig in de schilderijen van Vermeer. Vermeer trekt de sluier
weg van het intellectuele abstracte denken en laat ons de wereld
zien in een directe, glasheldere blik. Jasper Krabbé zegt het goed:
“zo ongelooflijk liefdevol geschilderd”, dat het ook mij tot op de
dag van vandaag nog steeds kan ontroeren. Cézanne zei ooit over
Monet: “Monet, ce n’ est qu’ un oeil, mais quel oeil!” Zo is het
ook met Vermeer: Vermeer is slechts een oog, maar wat voor een
oog !

Een passage uit “Zen and the Art of Motorcycle Maintenance” van
Robert M. Pirsig:
“Quality….. you know what it is, yet you don’t know what it is.
But that’s self-contradictory. But some things are better than
others, that is, they have more quality. But when you try to say
what the quality is, apart from the things that have it, it all
goes poof !”

Het Melkmeisje van Vermeer vind ik heel erg Zen. Alles draait om
het gebaar waarmee ze melk uitgiet om broodpap te maken. Ze is
wat ze doet. Het is wat het is, iedereen kan het begrijpen, en
toch is onmiskenbaar die Kwaliteit in dit schilderij voelbaar,
waar Pirsig over spreekt:
“It occurred to me that there is no manual that deals with the
real business of motorcycle maintenance, the most important aspect
of all. Caring about what you are doing is considered either
unimportant or taken for granted”.

“An inquiry in values”

Vermeer gaat heel erg over wat tot de meest schaarse goederen
van deze tijd is gaan behoren: aandacht. Zonder aandacht geen
Kwaliteit. Waar kwantiteit boven kwaliteit gesteld wordt, gaat
de liefde, aandacht en toewijding, voor wat je aan het doen bent,
verloren. Deze tijd heeft Vermeer nodig. Om zichzelf opnieuw te
ijken op de waarden, zoals die in een schilderij als Het
Melkmeisje voor iedereen voelbaar zijn. De betekenis van zaken,
die niet in kwantiteit en geld meetbaar zijn, maar alleen met
kwaliteit en aandacht tot stand kunnen komen; zaken, waarvan de
bronnen aan gene zijde van alle begrip liggen. In zijn beste
momenten beschouw ik Vermeer als een verlichte dichter, een
mysticus. Onverklaarbaar, maar wel invoelbaar.

“The only Zen you can find
on the tops of mountains,
is the Zen you bring up there”
Robert M. Pirsig

Op YouTube is deze video te zien over Pirsig en Zen and the Art
of Motorcycle Mantenance:

Charlotte Caspers – Reconstructie van Vermeer

Gezien op zaterdag 15 oktober 2016 bij Gallery Kallenbach in Amsterdam:
expositie van zes reconstructie-schilderijen van Charlotte Caspers
uit de AVRO/TROS-serie “Het Geheim van de Meester”, 2016,
waaronder “Meisje met de Parel” van Vermeer

“My love she speaks like silence
Without ideals or violence
She doesn’t have to say she’s faithful
Yet she’s true like ice, like fire”
Bob Dylan


Wat me heel erg aanspreekt in het AVRO/TROS-project “Geheim van de
Meester” dat het draait om daadwerkelijk geschilderde reconstructies
in de stijl van grote meesters door een hedendaagse kunstenaar met
veel schilderpraktijk-ervaring, gespecialiseerd in historische
schildertechnieken: Charlotte Caspers.

Onder de bezielende leiding van Jasper Krabbé en ondersteund door een
team van specialisten heeft ze zes reconstructies geschilderd van
meesterwerken van Vermeer, Appel, Mondriaan, Rembrandt, Van Gogh en
Bosch.

Natuurlijk ging mijn interesse met name uit naar de geschilderde
reconstructie van Vermeer’s “Meisje met de Parel” in het Haagse
Mauritshuis.
Ik was benieuwd of ze met name in het gezicht de zachte “Schmelz”-
contouren van Vermeer heeft weten te vertalen in verf; de soft
focus-effecten in zijn Camera Obscura heeft weten te benaderen, en
natuurlijk die blik in haar ogen, die dit bedrieglijk eenvoudige
schilderij wereldberoemd heeft gemaakt.
Een tijdsdruk van vijf weken en schilderen naar een reproductie – en
dus niet naar het originele schilderij – maakten de gestelde opgave
bij voorbaat niet gemakkelijk.

Want de kleuren, toonwaarden en contouren van Vermeer zijn onvoor-
stelbaar delicaat en worden in geen enkele reproductie precies en
juist weergegeven. Het is heel erg moeilijk om in die “vaagheid”
van Vermeer alles toch beslist en precies op de juiste plek te blijven
zetten. En juist bij Vermeer is de schildertechnische opbouw heel erg
moeilijk “te lezen”, ook voor specialisten. Waar de penseelstreek
onzichtbaar is, lijkt de verf wel bijna op het doek “geblazen”.

Charlotte is in haar reconstructie een heel eind gekomen; met name de
tere roze kleurnuances in de gelaatsteint van het meisje heeft ze goed
gezien. In de TV-reconstructie wordt wel een demonstratie gegeven van
het magische lichtbeeld van een Camera Obscura, maar die wordt niet
actief in het schilderproces zelf betrokken. Onder de ultramarijnblauwe
glacis-laag van de tulband zijn duidelijke penseelstreken te zien, maar
juist in het gezicht vloeit de verf bijna onzichtbaar in elkaar over en
verdwijnt de penseelstreek, behalve dan de hooglichten.

Het gezicht in het origineel oogt voor mij heel erg als gezien door een
camera obscura met die soft focus-onscherpte van een zachte, primitieve
lens. Maar om dat effect in verf te leren vertalen heeft ook zo’n goede
schilder als Charlotte járen nodig ipv vijf weken. Charlotte merkt in de
TV-aflevering wel op hoe magisch het lichtbeeld in een Camera Obscura is,
en dat ze zich voor kan stellen dat er mensen zijn die hierin verder
willen.
Door de reconstructie naast het origineel te zien, kom je dichter bij de
meester zelf en ga je zien wat de meester zo bijzonder maakt.

Een gelukkig toeval was dat tijdens mijn bezoek aan de expositie ook
Abbie Vandivere , restaurator van het Mauritshuis, aanwezig was, met wie
ik uitgebreid over Vermeer’s Meisje met de Parel heb kunnen spreken, oa.
over een infrarood-reflectogram van het schilderij, waarop intrigerende
details te zien zijn van de onderschildering.

In mijn ogen is de reconstructie van de “Marskramer” van Jeroen Bosch de
meest geslaagde van de zes reconstructies van Charlotte’s hand. Ook die
priemende oogjes van de Marskramer zijn erg goed getroffen.
Voor meer info en interessante video’s over Het Geheim van de Meester,
klik op deze link:

geheim van de meester

Ook was in de tentoonstelling een eigen werk van Charlotte te zien: een
“gouden” landschap waarin haar voorliefde en beheersing van de verfmaterie
goed te zien is.
Voor meer eigen werk van Charlotte Caspers, ga naar haar website:

charlotte caspers

“Tous les peintres ont rêvé d’être Vermeer”


Vermeer Reconstruction Project

Deze Vermeer-reconstructie laat je verlangen naar meer, om nog dichter
bij Vermeer te komen en volgens mij zou een Vermeer Reconstructie Project
een uitdagend concept kunnen zijn, met meer tijd en budget. Waarbij het
ook draait om daadwerkelijk geschilderde reconstructies, ondersteund door
een team van specialisten. Waarin het atelier van Vermeer in zijn geheel
nagebouwd wordt en alle schilderijen in real life na-geënsceneerd kunnen
worden met de juiste modellen, kostuums, meubels, props, etc. En dat een
heel goede schilder met ervaring in historische schildertechnieken proef-
ondervindelijk met optische hulpmiddelen echt achter het Geheim van Vermeer
probeert te komen. Tim Jenison heeft ook zo’n project ondernomen, maar is
niet ondersteund door specialisten en zijn grootste handicap is dat hij
zelf geen schilder is, laat staan een goede.
Ik blijf het ongelooflijk vinden dat zo’n project juist in Nederland nog
niet bestaat ! Wel een Rembrandt Research Project, een Bosch Research and
Conservation Project, maar geen Vermeer Research and Reconstruction
Project. Zou het dan toch het “Van Meegeren-trauma” zijn, dat destijds grote
reputaties onder kunsthistorici heeft doen sneuvelen ? Dat in Nederland
niemand meer zijn vingers durft te branden aan Vermeer ? En dat ze daar in
Engeland en de VS blijkbaar geen last van hebben, denk aan Philip Steadman
– “Vermeer’s Camera”, David Hockney – “Secret Knowledge” en Tim Jenison –
“Tim’s Vermeer”.

Op Youtube is een interessante video te zien met restauratoren Michel
van de Laar en Abbie Vandivere over x-ray onderzoek bij Vermeer’s Meisje
met de Parel:

Jan Mankes – “De meest verstilde schilder”

Schilderijen van Jan Mankes ( 1889-1920); gezien in Museum MORE in
Gorssel, 7 september 2016

“Jan Mankes is
de meest verstilde schilder
van Nederland”
Roland Holst

In het werk van Jan Mankes (1889-1920) zijn ook invloeden van Johannes
Vermeer aan te wijzen. In zijn ingehouden, dromerige werk zie ik een
gevoelig, poëtisch realisme, evenwichtige compositie, concentratie en
verstilling en een in “Schmelz” verdwijnende penseelstreek, net als bij
Vermeer.

Het Zelfportret van Jan Mankes laat zich spiegelen met Vermeer’s
“Meisje met de Parel”. Hij liet zich in zijn eigen werk duidelijk
beïnvloeden door de oude meesters. Het verhaal gaat dat hij als
jongeman elke zondag van Delft naar Den Haag liep om in het Mauritshuis
de Vermeers en Holbeins te bekijken. De dichter Roland Holst noemde
hem “de meest verstilde schilder van Nederland”.
Net als Vermeer gaat het bij Jan Mankes om het kijken vanuit de ziel.
Zijn eenvoudige schilderijen ademen een dromerige, meditatieve sfeer.

In zijn schilderij ”Vrouw in Interieur” zie je de invloed van het kleine
meesterwerkje van Jan Ekels “Jongen, die zijn pen snijdt” uit het
Rijksmuseum, waarin het licht van Vermeer niet ver weg is.


Zijn kleine bloemstillevens doen in hun eenvoud ook aan de Italiaanse
meester Morandi denken. Een oefening in spirituele aandacht en
concentratie.



Jan Mankes leefde lange tijd als een zelfgekozen kluizenaar in De Knipe
(Knijpe) in het Friese platteland, had een afkeer van luidruchtigheid en was
getrouwd met Anne Zernike, de eerste vrouwelijke dominee van Nederland.
Zijn landschappen in schemerige grijsblauw-tinten ademen een subtiele
melancholie, zoals het schilderij “Woudsterweg bij Oranjewoud” in de
collectie van het Museum voor Moderne Kunst in Arnhem.

“Dieren tekende hij net zo vaak tot hij ze “van binnen kon dromen”.
De uil uit het beroemde schilderij “Grote Uil op Scherm” uit 1913 woonde
bij de familie Mankes in huis. Deze was naar hem opgestuurd door zijn
persoonlijker begunstiger – mecenas – in de persoon van Pauwels uit Den
Haag, met wie hij een intensieve briefwisseling onderhield. Deze stuurde
hem regelmatig materialen, opgezette vogels en geld om te schilderen.


Mankes schreef later over deze uil: “Het is net een verschijning uit een
sprookje, iets koninklijk teers, iets waar je nooit aan zou willen raken,
hij is voor mij door die zilveren borst totaal volmaakt geworden”.
Sprookjesachtig en teer zijn inderdaad rake typeringen voor Mankes
fijnzinnige oeuvre.

In Museum MORE gevestigd in het uitgebreide voormalige gemeentehuis
in het Gelderse Gorssel, is een mooie verzameling schilderijen van Jan
Mankes te zien.