Maandelijks archief: december 2015

Mark Rothko – “Pockets of Silence”

Gezien in Gemeentemuseum in Den Haag, 19 augustus 2014:
Mark Rothko, zaal met Seagram Paintings.

“And the princess and the prince discuss
what is real and what is not
it doesn’t matter inside the Gates of Eden”
Bob Dylan.


In de Rothko-expositie in Den Haag was de gedempt verlichte zaal
met de Seagram-paintings mijn favoriet. Ik zie in sommige
schilderijen een Poort of Venster naar een andere werkelijkheid.


Als jonge student zwierf ik 3 maanden als lowbudget backpacker rond
door Griekenland en sliep ik boven op een heuvel in de open lucht op
het eiland Naxos met uitzicht op de monumentale tempelpoort van de
Apollo-tempel met een wijds uitzicht op de Egeïsche Zee. Die poort
maakte een enorme indruk op mij als een bijna religieuze metafoor in
marmer.

“Truth is an arrow
and the Gate is narrow
that it passes through”
Bob Dylan


Ik moet weer aan die tempelpoort op Naxos denken, als ik
Simon Schama in de BBC-serie “The Power of Art” hoor spreken over
de Seagram Paintings in de Rothko Room in de Tate Modern in Londen:

“Look at this one, what do you see ?
A hanging veil suspended between two columns ?
An opening that beckons or denies entrance ?
A blind window ?
For me it is a gateway.
If some of those portals are blocked,
others open into the unknown space that Rothko talked about.
A place where only art can take us.
Away from the buzzing static of the moment
towards the Music of the Spheres………

………. This isn’t about “Now”, this is about “Forever”.
This is a place where you come to sit in the low light,
and feel the aeons rolling by, to be taken towards the Gates
that open to the treshholds of eternity, to feel the poignancy of
our comings and our goings, our entrances and our exits,
our births and our deaths, womb, tomb, and everything in between.
Can art ever be more complete, more powerful ? “


In het schilderij “Lesende” van Gerhard Richter klinkt iets door
door van Vermeer en Rothko tegelijk.

Rothko: “……..many of those who are driven to this life,
are desperately searching for these pockets of silence,
where we can root and grow………”.
Wellicht zijn de schilderijen van Rothko en Vermeer precies dát
voor mij: “pockets of silence”, een stille ruimte waar je weer
in contact kunt komen met je ziel.


James Turrell – Camera Obscura als Lichtkunst

“Third Space” – James Turrell, combinatie van Camera Obscura en Skyscape
bij Zentrum für Internationale Lichtkunst in Unna, Duitsland.

“My work is made of light.
It’s not about light or a record of it,
but it is light.
Light is not so much something that reveals,
as it is itself the revelation”
James Turrell

De hedendaagse Amerikaanse licht-kunstenaar James Turrell maakte
naam met zijn “Sky Spaces”. Een daarvan is een installatie in de vorm van
een grote Camera Obscura, die hij liet bouwen bij het Zentrum für Internationale
Lichtkunst in Unna, Duitsland. Het gebouw oogt als een enorme “op zijn rug
liggende” fotocamera in beton, met de lens op de hemel gericht.



Het gebouw bestaat uit twee delen:
Het onderste verduisterde deel is het deel waar de beschouwer
het door een grote lens geprojecteerde lichtbeeld van de luchten erboven
kan bewonderen.
Het bovenste deel is de eigenlijke Sky Space waar de bezoeker het natuur-
lijke beeld van de hemel kan zien, die als een enorme hemelkoepel boven hem
lijkt te zweven. Turrell laat ons de alledaagse lucht zien, die echter op
kunstmatige wijze geënsceneerd wordt, waardoor het een onalledaagse licht-
ervaring wordt.



Met name tijdens het uur van de zonsondergang ontmoeten het natuurlijke
buitenlicht en het kunstlicht binnen elkaar in de Skyscape, waardoor de
hemel in een kleurvlak verandert, dat de ruimte van de hemel lijkt af te
sluiten, terwijl het juist de hemel zelf is.
„Vaak kijken wij naar de hemel en denken dat ze zo ver weg is.
Maar mijn Skyspaces brengen de hemel dichtbij tot aan het plafond van de
ruimte waarin men zich bevindt“ – James Turrell


Ook de lichtschilderijen van Vermeer doen denken aan het
betoverende lichtbeeld in een Camera Obscura en zouden ook
gezien kunnen worden als een vorm van lichtkunst.
In de woorden van Simon Schama: “Vermeer ís Light” klinkt het
motto van James Turrell door: “My work is made of light”.

Bron en link naar website Zentrum für Internationale Lichtkunst in Unna:
James Turrell in Unna

James Turrell Camera Obscura in Unna is te zien op YouTube:

Vermeer – Dichtbundeltjes van Licht

Twee kleine Vermeer-boekenpareltjes: “Vermeer” van Marcel Brion,
1963 en “In Quiet Light – Poems on Vermeer’s Women” van Marilyn
Chandler McEntyre, 2000

“C’est par l’amour que l’on répond
à de telles oeuvres d’amour”
Marcel Brion

De schilderijen van Vermeer zijn een soort beeldgedichten
en komen in mijn ogen meer tot hun recht in een klein, intiem
boekje ter grootte van een dichtbundel, dan in een groot formaat
salontafelboek. Meer dan een verhaal vertellen gaat het bij Vermeer
om het oproepen van een sfeer door middel van licht. Een soort
licht-haiku. In zijn schilderijen is Vermeer een dichter, geen roman-
schrijver.



Mijzelf beschouw ik meer als een “Vermeer-romanticus”,
een liefhebber, dan dat ik een carrière als een “Vermeer-kenner”
zou willen nastreven. Mijn liefde voor Vermeer begon eind jaren ’70 met
een klein franstalig boekje waar ik als student bij toeval tegen aan
liep in boekhandel De Slegte in Arnhem: “Vermeer” van Marcel Brion.
Het was liefde op het eerste gezicht. Alles wat mij drijft ligt besloten
in de slotzin van dit kleine, charmante boekje:
“C’est par l’amour que l’on répond
à de telles oeuvres d’amour”.

Slotpassage van Marcel Brion “Vermeer”:

………Cette tranquille méditation, cette vie obscure des objets,
doivent en définitive nous reconduire vers le plus intérieur de
nous-mêmes………nous ne communierons vraiment
avec cette essentialité vermeerienne, que si nous l’éprouvons au
plus intime de nous-mêmes………
Les tableaux de Vermeer, comme les paysages chinois de la
dynastie Song, ont pour fonction suprême de nous procurer,
au-delà de la joie esthétique, des sujets de méditation, et cette
méditation sera véritablement salutaire et enrichissante lorsque
nous aurons aboli la distance , qui, en apparence seulement,
nous sépare d’eux. C’est par l’amour que l’on répond à de telles
oeuvres d’amour; amour des choses dans leur paisible indivi-
dualité, connaissance de l’infini par le moyen du fini.

Charmant is ook de kleine gedichtenbundel van Marilyn Chandler
McEntyre, “In Quiet Light – Poems on Vermeer’s Women”
met haar eigen persoonlijke gedichten bij een aantal schilderijen van
Vermeer.


“Nothing compares to Vermeer” is mijn parafrasering van het prachtige
“Nothing Compares 2 U” van Sinnead O’Connor, te zien op YouTube.

(Op deze pagina geen directe link mogelijk, dus voor de video desgewenst
zelf even naar YouTube surfen:
“Sinead O’Connor – Nothing Compares to You (Best Quality)”

Spinoza en Vermeer

Gezien op 4 augustus 2013: het Spinoza-huis in Rijnsburg.

“Ach! Waren alle menschen wijs.
En wilden daarbij wel !
De Aard waar haar een Paradijs,
Nu isse meest een Hel”
Gevelsteen in Spinozahuis Rijnsburg

 

 

 

In het Spinozahuis in Rijnsburg woonde van 1661 tot 1663
de filosoof Baruch de Spinoza. Hij leefde er nadat hij uit zijn
geboorteplaats Amsterdam verjaagd was, als kostganger bij
een chirurgijn.
Hij schreef er, ontving geleerden en had er een slijpbank voor
lenzen om in zijn levensonderhoud te voorzien. In zijn studeerkamer
is de gereconstrueerde bibliotheek van Spinoza te vinden.
In de 19e eeuw werd het huis door Spinoza-liefhebbers gekocht.
Sindsdien is het een klein museum. Einstein kwam er nog kijken
in 1920; zijn handtekening is terug te vinden in het gastenboek.
Wat me op deze plek aanspreekt is de sfeer van een leven in eenvoud,
stilte, studie en ambacht.

Spinoza en Vermeer

Beiden zijn exacte tijdgenoten, geboren in 1632 en woonden niet
ver van elkaar: Spinoza in Voorburg en Vermeer in Delft. Beiden zijn
op hun eigen wijze kinderen van de Verlichting. Er is echter geen enkele
archiefsplinter die aantoont dat ze elkaar daadwerkelijk ontmoet en
gekend hebben. Wat ze gemeen hebben is dat hun beider werk meer
de nadruk legt op de rede en de waarneming van de natuur als funda-
ment van alle kennis en inzicht. Spinoza stelde dat God en natuur
hetzelfde zijn en dat inzicht in de natuur de kennis van het goddelijke
verhoogt. Hij geloofde niet in God zoals de andere Joden dat deden,
en is om die reden door de rabbijnen in Amsterdam ook in de ban gedaan
en verstoten uit de Joodse gemeenschap. Bij Vermeer is de kunst van de
waarneming en de lens het instrument om het licht in de natuur te door-
gronden. Misschien is dat wel het gevoel dat je krijgt bij het licht in de
schilderijen van Vermeer: hij schildert “gewoon” daglicht, maar zijn licht
heeft een verhevigde intensiteit alsof de natuur en God door hem als het-
zelfde ervaren worden. Voor Vermeer is God in het licht dat vanachter
een gordijn over een witgekalkte muur valt. Vermeer en Spinoza hebben
geen behoefte aan “wonderen” en bovennatuurlijke verschijnselen.
Voor hen is God in de realiteit van alles. In de dingen zoals ze zijn.
Zoals de franse kunstenaar Gilles Aillaud het ooit verwoordde:
“Vermeer zou de apathische, blonde broer van Spinoza kunnen zijn;
het is allemaal even mooi, en dat stoort niemand”
Op de meesterwerken van Vermeer is het woord van Spinoza van
toepassing: “Sub Specie Aeternitatis” – gezien vanuit het zicht van
de eeuwigheid.
Kijkend naar Vermeer, moet ik ook denken aan de woorden van
Dostojewski: “Alleen schoonheid kan deze wereld redden”.

Voor een uitgebreide blog over Spinoza en Vermeer, zie deze link:
spinoza en vermeer blog

Vermeer – Het Beslissende Moment

“Un beau matin, je sais que je m’éveillerai
différemment de tous les autres jours….”
Charles Aznavour

Le Moment Décisif – het beslissende moment – is het persoonlijke motto
van de Franse fotograaf Henri Cartier-Bresson. Het moment waarop
alles samenkomt en op zijn plek valt.
Vermeer kiest ook in zijn scenes steeds voor het beslissende moment:

De Vrouw met Weegschaal op het moment dat zij zelf en de weegschaal
zojuist in volmaakt stil evenwicht zijn gekomen.

De Soldaat en het Lachende Meisje op het moment dat hun blikken
elkaar voor het eerst kruisen.

Het Meisje met de Parel op het moment dat ze haar geliefde voor het
eerst ziet, met de mooiste blik in de hele schilderkunst.

De Briefleester in Blauw op het moment dat ze de brief leest, die haar
leven zal veranderen.
Het is bij Vermeer altijd een moment waarin de wereld tot stilstand is
gekomen in het moment van de waarheid, waarin alles op het spel staat.
Liefde of geen liefde. En in dit in helder daglicht verlichte moment
laat Vermeer als een Master of Suspense toch voor eeuwig ongewis voor
de beschouwer wat hier precies gaande is en wat de uitkomst zal zijn.
Het raadsel blijft. Een mysterie in een eeuwig hier en nu.
“There’s something happening here,
what it is ain’t exactly clear”
Daarom raak je nooit op Vermeer uitgekeken.