Maandelijks archief: mei 2019

Een Nieuwe Vermeer in Dresden…..

Restauratie in 2019 van de Briefleserin van Vermeer in de
Staatliche Kunstsammlungen in Dresden, waarbij een later overge-
schilderd Cupido-schilderij in het schilderij wordt bloot-
gelegd.

“First rule of restoration:
follow the intention of the artist,
never try to improve on him”
J.M. Coetzee

Een ‘nieuwe’ Vermeer. Zo presenteert de Gemäldegalerie Alte
Meister in Dresden het sensationele resultaat van de voorlopige
restauratie van het schilderij Brieflezend meisje bij het
venster (ca. 1657), een van de 35 schilderijen die met zekerheid
aan Johannes Vermeer (1632-1675) zijn toegeschreven.

In de achtergrond van het schilderij blijkt onder een overschil-
dering een grote afbeelding van een Cupido, een Romeins liefdes-
godje, schuil te gaan. Dit ‘schilderij in een schilderij’, een
typisch Vermeer-stijlkenmerk, werd veertig jaar geleden bij een
röntgenopname al waargenomen.

Lange tijd veronderstelden kunsthistorici dat de Delftse schilder
de Cupido zelf had overschilderd. Maar uit verfonderzoek en
meer röntgenopnames, waarbij ook het Rijksmuseum Amsterdam heeft
meegeholpen, is vast komen te staan dat de overschildering van
aanzienlijk recenter datum is dan de rest van het schilderij en
dateert van na Vermeers dood.

Een belangrijke aanwijzing voor die conclusie was dat het over-
geschilderde stuk muur aanzienlijk donkerder was dan de rest van
de muur. De verklaring: op het moment dat de Cupido werd over-
schilderd was het schilderij al tientallen jaren oud. De oor-
spronkelijke verflaag zat onder een laag vuil en de vernislaag
was verdonkerd. Bij de overschildering werd de kleur van de
achtergrond daarop aangepast.

Na overleg met een internationaal team van kunsthistorici is
begin 2018 besloten om de overschildering voorzichtig te ver-
wijderen. De restaurator van het museum is nu halverwege die
klus. Tot 16 juni is het voorlopig resultaat in Dresden te zien.
Het voltooien van de restauratie zal nog zeker een jaar duren.
Met een scalpel zal de overschildering millimeter voor milli-
meter worden verwijderd.
Bron: NRC Nieuws 2019/05/07

Hetzelfde Cupido-schilderij figureert in twee andere schilde-
rijen van Vermeer. De Staande Clavecimbelspeelster in de
National Gallery in Londen en de Girl Interrupted at her Music
in de Frick Collection in New York.

Het Cupido-schilderij is in de stijl van Cesar van Everdingen.
Vergelijk de Cupido in het schilderij met de Cupido met Glazen
Bol van Van Everdingen. Het origineel in Vermeer’s schilderij
is helaas niet bewaard gebleven, maar in een beschrijving van
de inventaris van zijn weduwe, een jaar na zijn dood opgesteld,
is sprake van „Een Cupido”. Het is een van die props uit de
eigen inventaris van Vermeer, die bij herhaling in zijn schil-
derijen terugkeren.

Bij de afname van het sterk vergeelde vernis komen de koele
kleuren van Vermeer weer tevoorschijn. Vooral het blauw van
Vermeer, zijn lievelingskleur. Vuistregel in het restauratievak
is dat elke restauratie toegevoegd aan de originele verflaag
reversibel moet zijn, weer ongedaan moet kunnen worden gemaakt.
Bij het verwijderen met een scalpel van een latere overschil-
dering/retouches is dit natuurlijk niet het geval. Het team van
deskundigen zal 100 % zeker zijn geweest dat de overschildering
van het Cupido-schilderij met de lege muur van een latere hand
was.

De Briefleserin is een jeugdwerk van Vermeer uit 1657. Zijn
vroege werken zijn meer volgepropt dan zijn rijpe en late,
legere werken. Het zou zo maar kunnen dat Vermeer de Brief-
leserin in een latere periode wel met een lege muur had
geschilderd. Al is het “schilderij in een schilderij” net
als de lege muur ook een typisch Vermeer-stijlkenmerk.
Voor moderne ogen is de Cupido in dit schilderij misschien
te expliciet, net als het uitleggen van een grap. De
impliciete suspense van de lege muur vestigt de aandacht
op de kleinere beeldhints in het schilderij als de half
opengesneden vrucht op de tafel. Dat het om een liefdesbrief
gaat en niet om zakelijke post is voor onze ogen ook zonder
de Cupido wel afdoende duidelijk. De latere overschildering
met de lege muur maakt het beeld rustiger. Met de Cupido erbij
komt er meer onrust in het schilderij. Soms is de originele
versie van een kunstenaar – hoewel authentiek van zijn hand –
achteraf niet altijd de artistiek meest geslaagde keuze.
Toch is het zeker niet aan de restaurator om op de stoel
van de kunstenaar te gaan zitten. Laat staan van een
grootmeester als Vermeer.

Ook onder restauratoren zijn er de Rekkelijken en de
Preciezen. De Rekkelijken kiezen voor het esthetisch meest
aantrekkelijke resultaat, de Preciezen willen alleen de
originele verflaag van de meester laten zien met zo min
mogelijk toevoegingen. Bij de restauratie van de bij een
diefstal in Brussel zwaar beschadigde Liefdesbrief van
Vermeer in 1971 is gekozen voor de meest esthetische
restauratie. De Preciezen zouden voor de linker versie
hebben gekozen: een verminkte Vermeer.

Bij de door een aanval met bijtend zuur bijna verwoeste
Danae van Rembrandt in 1985 in de Hermitage in Sint Petersburg
is gekozen voor de conservatieve aanpak. Naar mijn smaak is
de huidige Danae nog slechts een ruïne, een vage herinnering
van wat ooit een Rembrandt was…..

In 2010 was in de Staatlichen Kunstsammlungen Dresden een
reconstructie/ tableau vivant te zien van de Briefleserin
van Vermeer in Dresden met een levend kostuummodel:
“Im Prisma des Vermeer”
Zie link:
http://www.dresden-vermeer.de/3_1_aktivitaeten_experimentierflaeche.html

De Engelse fotograaf Tom Hunter liet zich door de Briefleserin
uit Dresden inspireren in zijn foto “Woman reading a Possession
Order”.

Ook het foto-schilderij “Lesende” van de van oorsprong Oost-
Duitse schilder Gerhard Richter is geïnspireerd op dit schilderij.

Over de restauratie van de Briefleserin van Vermeer in Dresden
is op YouTube deze video te zien: