Het Puttertje, schilderij van de Nederlandse schilder Carel Fabritius
uit 1654, 33,5 bij 22,8 cm, olieverf op paneel, Mauritshuis in Den Haag.
“Like a bird on a wire….
I have tried in my way
to be free”
Leonard Cohen
In het heldere palet en subtiele weergave van het licht in het Puttertje
van Fabritius zie je duidelijk de invloed die hij zou gaan hebben op de
heldere schildervisie van Johannes Vermeer.
Het Puttertje is een van de zeldzame meesterwerken van Carel Fabritius
die bewaard zijn gebleven. Het schilderij is een aandoenlijk portret van
een vogeltje dat aan een ketting voor zijn zaadbakje tegen een witge-
pleisterde muur zit.
Het puttertje is herkenbaar aan het rood in zijn gezicht en de felgele
streep op zijn zwarte vleugel. Puttertjes (distelvinken) werden in de
17de eeuw gehouden als huisdier. Ze dankten hun bijnaam aan een kunstje:
ze konden hun eigen water putten door een emmertje, ter grootte van een
vingerhoed, in een waterbakje neer te laten. Fabritius’ uitzonderlijke
voorstelling was waarschijnlijk bedoeld als een trompe l’oeil, een
illusionistische ogenbedrieger. Vermoedelijk moest het schilderij hoog
hangen, want het puttertje is van onderaf weergegeven. Op het eerste
gezicht moet het net een echt vogeltje hebben geleken.
Op 12 oktober 1654 ontplofte het Delftse kruitmagazijn waarbij een groot
deel van de stad werd verwoest. Ook voor de schilderkunst had deze
explosie grote gevolgen: een van de talentvolste kunstenaars van zijn
tijd, Carel Fabritius, kwam bij de ramp om het leven. Zijn atelier,
dat op een steenworp afstand van het kruithuis lag, werd weggevaagd.
Het puttertje uit 1654 dateert dus uit het jaar van zijn dood, wat
het kleine schilderijtje eenzelfde lading geeft als Korenveld met
Raven van Vincent van Gogh.
Mede daardoor is slechts een klein aantal van zijn schilderijen bewaard
gebleven. De kwaliteit en originaliteit van dat overgebleven werk maakt
desondanks dat Fabritius tot de ware ‘groten’ van de Hollandse Gouden
Eeuw wordt gerekend. Zijn fenomenale, vlotte penseelvoering maakte hem
tot Rembrandts meest begaafde leerling, terwijl zijn subtiele licht-
behandeling en heldere palet invloed uitoefenden op Johannes Vermeer.
Bron: Het Puttertje in Mauritshuis
Carel Peeters schrijft een mooi stukje in Vrij Nederland over Het
Puttertje van Fabritius: “De gekooide, vrije vogel van Fabritius”
Zie deze link: Carel Peeters over het Puttertje in VN
De ontdekker van Vermeer, Théophile Thoré-Bürger, zag het Puttertje
voor het eerst in een grote opslagruimte van de Brusselse kunst-
verzamelaar Camberlyn en viel als een blok voor dit “kleine,
maar eersteklas niemendalletje”.
Het schilderij is gebruikt als cover voor het boek Het Puttertje van de
Amerikaanse schrijfster Donna Tartt (Pulitzerprijs 2014) en speelt ook
een grote rol in het boek zelf.
In het katholieke geloof gold het puttertje als symbool voor de
(gevleugelde) ziel, geketend aan en gevangen in het aardse bestaan
én verlangend naar vrijheid, verlossing en wederopstanding.
Dit levensgevoel wordt treffend vertolkt in de song “Bird on a Wire”
van Leonard Cohen, van het album “Songs from a Room” uit 1969,
met lyrics te beluisteren via dit YouTube-filmpje: