Gezien op donderdag 14 november 2019 op NPO 2 : documentaire “Living the
Light” van Claire Pijman over de Nederlandse filmcameraman Robby Müller,
die net als Vermeer en Hopper wordt beschouwd als een “Master of Light”.

“To love beauty
is to see light”
Victor Hugo

Robby Müller (1940-2018) was een van de beste filmcameramannen van de
twintigste eeuw. Hij werkte onder meer samen met grote regisseurs als
Wim Wenders, Jim Jarmusch en Lars von Trier.

Het werk van deze Nederlandse filmcameraman is vaak vergeleken met
de schilderijen van Vermeer en Hopper, die ook beiden meesters van het
licht waren.
Wat ze gemeenschappelijk hebben is het meesterlijk gebruik van naturel
beschikbaar licht om een bepaalde sfeer en gevoelsstemming op te roepen
in alledaagse scènes.

Sleutelscène in de film Paris Texas van Wim Wenders is de scène met
Nastassja Kinski in een Peep-Show. Voyeurisme is ook een element in
schilderijen van Vermeer en Hopper: kijken naar een vrouw, die zich
onbespied waant, net als de kijker zelf.

Nastassja Kinski in Paris Texas: “I don’t want to talk either sometimes.
I just like to stay silent. I’m a real good listener.” Het zouden woorden
van Vermeer zelf kunnen zijn. Luisteren en kijken is vaak interessanter
dan praten en doen.

Het heldere daglicht in Vermeers Soldaat en Lachende Meisje roept samen met
het half open gezette raamvenster het gevoel op van een stralende lente-
ochtend in een scène van een prille ontluikende liefde.
Het schemerachtige licht in diens Vrouw met Weegschaal past bij de
sfeer van de scène, waar in het mystieke avondlicht van het Laatste Oordeel
de ziel gewogen wordt.

Naast zijn speelfilm-camerawerk nam Müller ook vaak privé Polaroid-foto’s
op zijn roadtrips door Amerika als “foto-schetsboek” om de vele
facetten van de relatie tussen lichtval, camera en fotograaf te
onderzoeken. Hij had een voorliefde voor “the blue hour” tijdens de
invallende schemering, waar natuurlijk daglicht en kunstlicht elkaar
ontmoeten. Polaroids hebben iets schilderachtigs. Deze verstilde momenten
en composities laten iets zien van het artistieke oog van Müller aan
het werk.

In deze prachtige Polaroid-foto’s is goed te zien hoe gevoelig hij was
voor het naturel aanwezige licht en hoe hij op zoek was naar de juiste
kadrering. Müller filmde bij voorkeur naturel met het ter plaatse
beschikbare licht, zonder toegevoegd studiolicht.

Intrigerend zijn de losse close up-video’s die hij maakte met zijn privé-
videocamera van glinsterend stromend water, waarin hij de werkelijkheid
op laat lossen in abstracte licht-vlekken, door zijn lens bewust handmatig
onscherp te stellen. Out of focus.

Net zoals Vermeer de optische licht-vormen in de camera obscura vertaalde
in verf. Kijken naar de werkelijkheid als een abstract patroon van
lichtvlekken. Zoals in Vermeer’s Briefschrijvende Dame met Dienstbode
in Dublin.
Vermeer maakte als kunstenaar intuïtief ook graag gebruik van de schilder-
achtige beeldfouten van de primitieve lens in zijn Camera Obscura. Ook
Müller stelde techniek niet boven alles en filmde het liefst alles naturel
in het beschikbare licht om de sfeer te scheppen, die in zijn ogen het
verhaal en gevoel het best ondersteunde en versterkte, en het bijzondere
in het alledaagse naar boven haalde.

Of hij filmt een vrouw die op een balkon zit, gezien door een deur waardoor
zonlicht naar binnen valt. Ze kijkt naar de woeste branding, die tegen de
rotsen beukt. Ergens in de paar seconden die dat shot duurt, verandert het
banale in iets bijzonders. In een scène uit een verhaal.

 

Vooral in de Amerikaanse films van de Duitse regisseur Wim Wenders zoals
Paris Texas (1984) is duidelijk de invloed van de schilderijen van Edward
Hopper aan te wijzen, die de look hebben van filmstills. Hopper is voor
mij een 20e eeuwse Vermeer.

Met name in de slotscene van Paris Texas van Wim Wenders is de invloed
van Hopper duidelijk zichtbaar, met de sfeer van verlatenheid en eenzaamheid,
die tegelijk schrijnend en van grote schoonheid is.

Regisseur Jim Jarmusch over de werkwijze van Robby Müller:
“De manier waarop hij een scène belicht, hangt af van de stemming van die
scène. En de bedoeling van die scène. De gevoelens tussen twee mensen in
een scène geven hem een idee hoe hij de scène wil belichten. Voor Robby
was het belangrijk om eerst te bepalen wat het gevoel is dat het verhaal
teweeg brengt. Op de tweede plaats komen de personages die het verhaal
bevolken en door wier ogen we kijken. En ten derde heb je de beeldtaal
en de verwantschap met al die dingen. Die dingen moeten groeien”.
Deze stills zijn overigens uit de film “To Live and Die in LA” uit 1985
onder regie van William Friedkin.

“There’s a crack in everything,
that’s how the light gets in”
Leonard Cohen

In de openingsscène van het schitterende, essayistische portret dat
Claire Pijman van Müller maakte, laat hij het zonlicht speels door zijn
vingers glijden. Een passend begin, want hij stond bekend als meesterlijk
bespeler van het licht, een Hollandse Meester als Rembrandt en Vermeer.
Müller stelde techniek niet boven alles, het ging hem er vooral om met
licht de juiste sfeer te scheppen in de film, die het verhaal en gevoel
het beste vertelt en uitdrukt.

Op deze website staat een mooie filmbeschrijving van de documentaire
“Living The Light” van Claire Pijman:

Link: https://www.filmhallen.nl/film/living-the-light-robby-muller/

De trailer van Living The Light is te zien op YouTube:

Op YouTube is ook de film “Robby Müller – Master of Light” te zien uit
2016 van het Eye Film-museum in Amsterdam: