Gezien in galerie Fontana-Fortuna in Amsterdam: foto
van fotograaf Jan Banning van Marokkaans migrantenmeisje
in de stijl van Vermeer.
“What you seek
is seeking you”
Rumi
Lichtvensters in de mooie moskeeën van Istanbul als de
Rüstem Pasha moskee met zijn prachtige blauwe fayencetegels
en Turkse plattelandsvrouwen met hoofddoek lijken dichter
bij Vermeer te staan dan de moderne industriële en
geglobaliseerde westerse samenleving. Iets daarvan zie je
terug in deze foto van Jan Banning:
“Moroccan girl (Nissrine) reading an application form for
an “inburgeringscursus” (citizenship course) at a closed
window. This is a migrant version of Johannes Vermeer’s
painting “Girl Reading a Letter at an Open Window”
(Collection Gemäldegalerie, Dresden). It was made in the
museum “Catharijneconvent” in Utrecht (NL)”.
Vermeer verwerkt in zijn schilderijen zelden zulke
expliciete boodschappen; toch gaat er van dit soort
beelden een vredige sereniteit uit, die nog steeds in
islamitische landen als Turkije te vinden is. Deze kant
van de Islam doet mij heel erg denken aan Vermeer.
In de schilderijen van Vermeer zijn Turkse elementen
verweven als de “Turxse” mantel van de Geograaf en de
Astronoom en ook de hoofddoek van het Meisje met de
Parel is “op z’n Turxs”.
Het Turkse tapijt in De Koppelaarster met de vierarmige
medaillons is afkomstig uit de regio Ushak in Turkije.
Dit exemplaar bevindt zich in de collectie van de
Staatliche Museen in Berlijn.
De “oer-hollandse” tulp is afkomstig uit Turkije en
zou in de Gouden Eeuw tot een ware “Tulpen-mania”
leiden, waarin astronomische bedragen werden betaald
voor één tulpen-bloembol. Ook een moderne meester als
Henri Matisse liet zich in zijn werk door de sensuele
schoonheid van de oosterse cultuur inspireren, bv. in
zijn Odalisques.
Bij een lichtvenster in een moskee ervaar ik iets van
het licht van Vermeer en de ware betekenis van het woord
“Islam”, dat “Overgave” betekent. Overgave aan het licht.
Biddende gelovigen voor een lichtvenster lijken in
aanbidding te zijn van het licht zelf. Eenzelfde soort
toewijding en overgave zie ik terug in de manier waarop
Vermeer het licht schildert.
Mijn eigen favorieten in Turkije zijn niet zozeer de
grote Blauwe Moskee in Istanbul of Sinan’s meesterwerk-
moskee in Edirne, maar de kleinere, meer intieme ruimtes
als de Rüstem Pasha Moskee in Istanbul, de Groene Moskee
in Bursa, en de Baghdad Kiosk in de harem van het
Topkapi sultans-paleis in Istanbul.
Ook de beroemde foto “Afghan Girl” van de Amerikaanse
fotograaf Steve McCurry is een oosterse versie van
Vermeer.
Of deze pastel “Portrait of Marie Fargues wearing
Turkish clothing” van Jean-Etienne Liotard (1702-1789)
uit het Rijksmuseum, met die prachtige blauwen.
Vermeer stond zelf nog met één been in Huizinga’s
Herfsttij der Middeleeuwen, waarin alles draaide om
het Geloof (“Het Melkmeisje”) en met het andere been
al in het tijdperk van de Wetenschap en de Verlichting
(De Astronoom en de Geograaf). Het licht van Vermeer
straalt in het snijvlak van geloof en wetenschap in
pure schoonheid.
Er is een prachtig citaat van Albert Einstein over de
verhouding tussen wetenschap en geloof:
“Science without religion is lame.
Religion without science is blind”
Einstein verklaarde ooit dat hij zijn “meest gelukkige
gedachte” had toen hij 16 jaar was en zich probeerde
voor te stellen: “If I could ride a beam
of light accross the universe, what would I see ?”.
Dat klinkt meer als poëzie dan wetenschap. De bron
van zijn genie is het gedachten-experiment, zijn
verbeelding. Hij stelde zich vragen, die geen enkele
andere fysicus vóór hem zich ooit had gesteld. Dromen
en verbeelding gaan vooraf aan wetenschap.
Eigenlijk is dat ook precies wat Vermeer in de
schilderkunst doet: “meereizen in een lichtstraal
om steeds dieper door te dringen in het licht”
Einstein geloofde in wezen in de God van Vermeer’s
tijdgenoot Spinoza. In het Spinoza-huis in Rijnsburg
ligt een gastenboek met de handtekening van Einstein
uit 1920.
“God is a mystery….
I have nothing but awe
when I observe the laws
of nature.
And there are no laws
without a lawgiver”
Als verdienstelijk vioolspeler liet Einstein zich
ontvallen: “Mozart’s music is so pure and beautiful
that I see it as a reflection of the inner beauty
of the universe”. Dat is precies wat ik zie in het
licht en de schilderijen van Vermeer.
Ook de gedichten van Rumi, de beroemde Soefi-dichter
laten een zachtmoedige stem uit de Islam horen, vol
prachtige mystieke schoonheid, over Licht, Liefde en
Stilte.
Een kleine bloemlezing uit het werk van Rumi:
“Silence is the language of God”
“Nothing can nourish the soul
but light”