Overzicht-expositie van 18 januari t-m 14 mei 2017 in Singer
Museum Laren: “Xteriors” (2001-2015), gestileerde foto’s van
fotografe Desiree Dolron.

“Supreme serenity still remains
the ideal of all great art”
Franz Liszt

De verstilde schoonheid van de fotoserie Xteriors van de
Nederlandse fotografe Desiree Dolron doet in haar serene
stilering denken aan Vermeer en de Vlaamse Primitieven,
maar de sfeer is meer melancholisch. Het licht stroomt traag
naar binnen door hoge raamvensters. Jonge vrouwen in zwarte
jurken blikken onbestemd naar buiten.

Digitale beeldbewerking brengt de fotografie terug naar waar
ze vandaan komt: de schilderkunst.

Digitale beeldbewerking geeft de hedendaagse fotografie een
“tool” om fotografische beelden te stileren. In wezen brengt
ze de fotografie terug naar haar oorsprong: de schilderkunst.
Door stilerende beeldbewerking kan een foto-kunstenaar een
sereniteit in zijn fotografisch verkregen beelden leggen,
die doet denken aan een schilder als Johannes Vermeer. Het
resultaat is een vorm van “digitale foto-schilderkunst”.

Desiree Dolron bewondert Vermeer om zijn lichtwerking,
kleurgebruik en compositie. De techniek van de klassieke
portretkunst heeft zij met camera en computer proberen te
benaderen. Na de geënsceneerde fotoshoot, is ze voor het
computerbeeldscherm eindeloos bezig de miljoenen pixels te
bewerken, tot ze de gewenste lichtwaarden heeft en daarmee
haar beelden een zweem meegeeft van Vermeer of de Vlaamse
Primitieven. De sereniteit en het mysterie, die deze
schilders in hun werk wisten te leggen, benadert de
fotograaf meesterlijk in portretten die door lichtval en
subtiele digitale aanpassingen nauwelijks nog aan foto’s
doen denken.

Stilering is het vormgeven van een ideale eenheid en
harmonie van licht, kleuren, vormen, lijnen en compositie,
die een beeld “sterker en duurzamer” maken. Een voorbeeld
van stilering bij Dolron en Vermeer is het “wegschilderen”
van de wenkbrauwen, waardoor in het gezicht de ogen groter
en sprekender lijken. De foto’s van Desiree Dolron zijn
tot in het uiterste gestileerd, net als de schilderijen
van Vermeer. De amandelvormige, oosterse ogen, het hoge
voorhoofd, het strak naar achteren gekamde, zorgvuldig
gestileerde haar, de bijna doorschijnend bleke huid:
alles is stilering. Haar mysterieuze blik is onpeilbaar
en geeft haar gevoelens niet prijs.

Voor Desiree Dolron begon alles met een toevallige
ontmoeting met een jong meisje, Catya, dat sprekend
lijkt op het ‘Portret van een Jonge Vrouw’ dat Petrus
Christus rond 1470 schilderde, één van haar lievelings-
portretten. Het schilderij hangt in een museum in Berlijn.
“Het was zo’n schok om bijna 600 jaar later een meisje te
zien dat zo onwaarschijnlijk op dit portret lijkt”.

Lang is ze op zoek geweest naar een geschikte locatie
waar ze haar modellen kon laten poseren. Ze vond die
uiteindelijk in het achttiende-eeuwse landhuis Oud-
Amelisweerd bij Utrecht, met precies de lichtinval,
architectuur en sfeer die ze zocht.

Zelf heb ik ook een geënsceneerde Vermeer-fotoshoot gedaan
in het toen tijdelijk leegstaande landhuis Oud-Amelisweerd,
waar het daglicht vanwege de hoge ramen en de lege
interieurs inderdaad uitzonderlijk mooi is. Maar het is de
indringende stilering in de beeldbewerking, die van een mooie
foto pas echt foto-kúnst maakt, zoals bij Desiree Dolron.

Het is niet zo dat ze het werk van Vermeer of de Vlaamse
Primitieven bewust probeert te benaderen. Vaak ziet ze zelf
pas later de gelijkenis, zegt ze. “Het onderbewuste lijkt
een grote beeldbank te zijn, waaruit je vaak zonder het te
weten ideeën put”. In haar stijl als fotografe grijpt
Dolron ook terug naar het picturalisme uit het begin van de
vorige eeuw. Dat geeft haar werk een schilderkunstige
kwaliteit en uitstraling.

Interieurschilderijen van Vilhelm Hammershoi

Wat mij persoonlijk aanspreekt in Vermeer’s schilderijen is
welk een vrede én levensvreugde er in stilte kan heersen.
Bij Vermeer is het leven licht, kleurrijk en doorzichtig.
Bij Hammershoi overheerst toch het zwart van een zwaar-
moediger en somber Deens calvinisme, meer een meditatie op het
mysterie van de dood. Bij Vermeer heerst in de stilte van
het licht het mysterie van het leven zelf. Vermeer is een
meester in het stil zetten van de tijd , waarin het licht
juist tot leven komt. In de verstilling liggen leven en
dood dicht bij elkaar. “Stil Leven” of “Nature Morte”.
In het licht van Vermeer slaat de balans door naar het
leven.

In de schilderkunst bestaan definities van verschillende
nivo’s van kunstenaarschap: ik hou overigens niet van het
klakkeloos indelen van kunstenaars door ze etiketten op
te plakken, maar als denkkader vind ik de onderstaande
begrippen wel interessant. In het geval van Vermeer kun
je alle vijf begrippen wel in zijn werk terugvinden. Voor
de foto-serie Xteriors van Desiree Dolron geldt eigenlijk
hetzelfde.

Translatio/interpretatio: een vertaling, parafrase of
kopiëren/naschilderen van een bestaand beroemd kunstwerk.
Via Google afbeeldingen kom je een stortvloed tegen van
parafrases op de Mona Lisa van Leonardo of het Meisje
met de Parel van Vermeer. Digitale spielereien, vermaak.
Kopiëren kan echter beslist een heel zinvolle leerschool zijn voor
beginnende kunstenaars. De Vermeer-pastiches van George
Deem vallen wat mij betreft in de categorie van Translatio.

Imitatio – imiteren van de stijl van een meester/
kunstenaar: Bv. een hedendaags onderwerp schilderen in
de stijl van Vermeer. De Engelse fotograaf Tom Hunter
fotografeert zijn krakersvrienden in de stijl van
Vermeer, wat compositieschema en licht betreft. De
interieur-schilderijen van Vilhelm Hammershoi zou je
ook kunnen zien als een Deense Imitatio van Vermeer.

Variatio – herhalen van en variëren op bestaande
beelden in een andere vorm. Picasso schilderde een
serie van variaties op het meesterwerk Las Meninas van Velazquez
in zijn eigen stijl.

Aemulatio – uitgaan van een groot voorbeeld met het
oogmerk dit nog te verbeteren. Dat is precies wat
Vermeer doet: hij ontleent zijn voorbeelden aan
andere meesters als De Hoogh en Ter Borgh – of zoals in
bovenstaand voorbeeld Caspar Netscher – en tilt ze
naar het nivo van absolute en klassieke meesterwerken.

Inventio – het (uit-)vinden van een nieuw en uniek
concept, stijl, techniek of beeldtaal in de kunst.
Experiment en vernieuwing. Picasso was een meester
op dit gebied. De inventio van Vermeer zou je kunnen
noemen: zuivere licht-schilderkunst. Al of niet met
behulp van optische uitvindingen als de camera obscura.
Het concept van “verf = licht”. Toch beschouw ik
Vermeer niet als een echte vernieuwer, maar eerder
als een “voltooier”, staande op de schouders van
zijn voorgangers en tijdgenoten.

Voor een hedendaags kunstenaar is Aemulatio van de
schilderkunst van Vermeer eigenlijk onbegonnen werk:
Vermeer’s meesterwerken lijken het absolute hoogtepunt
van een artistieke stroming en ontwikkeling te zijn,
waarna geen verbetering meer mogelijk is. “Beter”
kan niet meer, “anders” wel. En dat is precies waar
de hedendaagse kunst zich op richt, met wisselend
succes. Toch lijkt het heilig verklaarde dogma van
vernieuwing en experiment inmiddels ook weer erg
achterhaald, omdat het al te vaak kan leiden tot
wegwerp-kunst van matige kwaliteit.

Desiree Dolron spreekt mij aan, omdat zij hedendaagse
onderwerpen met hedendaagse artistieke middelen
vormgeeft, met oog voor de verworvenheden van de
traditie van de grote meesters van de Hollandse en
Vlaamse schilderkunst. En met een oprecht streven
naar kwaliteit.

“In de stilte van haar werk,
heerst het mysterie van het leven”
Wim Pijbes

Op YouTube is het volgende filmpje te zien over de fotoserie
Xteriors van Desiree Dolron: