Vermeer in Detail

Nieuw Vermeer-boek: “Vermeer in Detail”, Gary Schwartz, Ludion,
2017 en website Google Arts & Culture > Vermeer, met hoge
resolutie afbeeldingen van Vermeer-schilderijen.

“God is in the Details”
Ludwig Mies van der Rohe

In mijn favoriete kunstboeken hecht ik erg veel waarde aan de
kwaliteit van de afbeeldingen; met name full page reproducties
van details uit schilderijen van de grote meesters. Zoals in
het onlangs verschenen boek “Vermeer in Detail” van Gary
Schwartz. Uitgeverij Ludion wijdt een hele serie aan de grote
meesters in detail.

Het adagium “God is in the details” geldt zeker ook in de
schilderkunst. Juist in close up afbeeldingen wordt het
handschrift, de factuur van de meester zichtbaar. Reproducties
worden almaar beter en dus steeds meer een lust voor het oog
van de liefhebber.

Wel heeft het kunstboek geduchte concurrentie gekregen van het
digitale beeldscherm. Zelfs het mooiste drukwerk haalt het niet
bij de weergave op een optimaal beeldscherm, dat nog steeds
mooier en beter wordt. Lichtbeeld gaat boven drukwerk. Dat was
ook al zo in het tijdperk van de analoge fotografie, waarin de
beeldweergave van ektachrome-diapositieven ook superieur was
aan fotoafdrukken en drukwerk.

Zo zijn op de website Google Arts & Culture schitterende hoge
resolutie digitale afbeeldingen in zoom-modus te vinden van
Vermeer-schilderijen als Dame met Weegschaal, Het Melkmeisje,
De Schilderkunst, Brieflezende Vrouw aan Venster, Glas Wijn,
Soldaat en Lachende Meisje, etc. Juist in de details komt hier
het meesterschap van Vermeer mooi naar voren. Ook prettig is
dat je met de zoom-modus in en uit kunt zoomen.

Link: Google Arts and Culture – Vermeer

Zomaar een greep uit mijn eigen bloemlezing van favoriete
Vermeer-details:

01 Blauwe manchetten, Wijnglas – Braunschweig

De blauwe kleuren in de witte doek, wijnkan en de
manchetten van de dame en heer zijn kostelijk. Bij een
bezoek met mijn vriendin Ellie aan het Herzog Anton
Ulrich-museum in Braunschweig in de jaren ’80, was de
conservator van het museum zo aardig om voor even de
zaalspots uit te schakelen, zodat we het schilderij
in zuiver koel daglicht konden bekijken, waardoor juist
het prachtige blauw van Vermeer naar voren kon komen.
Eigenlijk zouden alle Vermeers bij een raam in daglicht
moeten hangen. De gangbare “warme” museumlichtspots
passen bij het licht van Rembrandt, maar niet bij het
licht van Vermeer. De witte doek met wijnkan heeft een
monumentaliteit, die doet denken aan witte doeken in
de appel-stillevens die Cézanne later zou gaan
schilderen, met hun gebeeldhouwde vormen en blauwe
kleurschakeringen.

02 Dame die te diep het glas kijkt, Glas Wijn – Berlijn

Ook het Glas Wijn uit Berlijn laat na een grondige
schoonmaak weer die prachtige blauwen van Vermeer zien.
Zoals in de hoofddoek van de drinkende dame, die
letterlijk te diep in het glaasje kijkt.
Opvallend is hoeveel kleur Vermeer aan zijn schaduwen
geeft, zoals franse impressionisten als Monet dat 250
jaar later zouden doen.

03 Witte gesteven kraag, Vrouw met Waterkan, Metropolitan
Museum – New York

De gesteven witte kraag van de Vrouw met Waterkan in
het Metropolitan Museum in New York is een delicaat
getrapte toonladder in wit, van hooglichten naar
schaduwtonen. Alsof het witte linnen met blauwsel als
witmaker is gesteven. Ook hier zijn de delicate
schakeringen van ultramarijn-blauw een lust voor het
oog. In het raam lijkt een weerspiegeling van een
blauwe lente-ochtendlucht met witte stapelwolken
weergegeven te zijn..

04 Broden en straaltje melk, Melkmeisje, Rijksmuseum –
Amsterdam

Het stilleven met de broden en melkkan van het Melk-
meisje is een meesterwerk op zich. De broden lijken
door de lichte verfstippels te fonkelen in het
zonlicht. Het straaltje melk stroomt spiraals-
gewijs uit de melkkan, een blijk van Vermeer’s
buitengewoon indringende opmerkingsgave. Het straaltje
melk is ook een spiegelpunt waarvanuit het geel-blauw-
rood kleurakkoord van het stilleven zich als door een
zandloper spiegelt in het kostuum van het melkmeisje.
Vermeer schilderde dit volmaakte werk toen hij 26 jaar
oud was…….

05 Rode draden uit naaikussen, Dentellière, Louvre –
Parijs

Als een watervalletje van vloeibare rode verf stroomt
en klatert het rode garen uit het blauwe naaikussen
van de Dentellière uit het Louvre in Parijs.
“Le qualité de ce rouge….!” verzuchte de franse
fotograaf Henri Cartier-Bresson oog in oog met dit
kleine juweeltje; Renoir vond Vermeer’s Kantklostertje
“het mooiste schilderij ter wereld”. Dat rode kleur-
accent is precies wat deze bedrieglijk eenvoudige
compositie nodig heeft, net zoals een bepaalde noot
op de juiste plaats een sonate tot leven kan brengen.

06 Handen van man en vrouw, Koppelaarster – Dresden

Ondanks het gegeven van de betaalde liefde weet
Vermeer in een van zijn meest vroege werken, de
Koppelaarster uit Dresden, al iets van zijn serene,
idealiserende stijl te leggen. De handen van de man
en de vrouw zijn prachtig. Ook bij dit onderwerp
onthoudt Vermeer zich van elk moreel oordeel. Het
krachtige geel-rood kleurakkoord is gedurfd en komt
in speelse variaties terug in het Turkse tapijt.
Opvallend is dat de handen in zachte contouren
geschilderd zijn, in soft focus, teder bijna.

07 Fama, model en muze, Schilderkunst – Wenen

Het jonge model dat poseert voor de schilder in
Vermeer’s meesterwerk De Schilderkunst in Wenen is
het stralende middelpunt van deze kleurensymfonie.
In blauw-geel, het favoriete kleurakkoord van
Vermeer. Het blauw in de lauwerkrans kleurt mooi
bij haar blauwe jurk, maar zal oorspronkelijk meer
groen geweest zijn. Het gele glacis over blauw
(om groen te krijgen) kan in de loop der tijd
verbleekt zijn. Je ziet het ook bij het gebladerte
in het Straatje en het Gezicht op Delft. Mooi zijn
de delicate roze tinten in haar gezicht.

08 Gele muurvlakje Proust in Gezicht op Delft,
Mauritshuis – Den Haag

Beroemd is de passage van de franse schrijver
Marcel Proust over het “Petit pan de mur jaune”
in Vermeer’s Gezicht op Delft in het Haagse
Mauritshuis. Dat ene detail bevat voor Proust alles
waarnaar een kunstenaar zou moeten streven. Of hij
nu musicus, schrijver of schilder is. “God is in
the details”. Er is onder de Proust-kenners
verdeeldheid over het juiste gele muurvlakje dat
Proust voor ogen had. In mijn ogen kan dat alleen
het gele verfvlakje zijn dat zo prachtig afsteekt
tegen de blauwige leistenen daken van de Schiedamse
Poort rechts. Alleen gaat het hier om een dak van
een huis en niet om een stukje muur. Het zij Proust
vergeven…..

09 Gezicht Lachende Meisje bij Soldaat, Frick
Collection – New York

Het stralende gezicht van het lachende meisje bij
de soldaat in de Frick-Collection in New York wordt
versterkt door de vele lichtstippels, waarmee
Vermeer in zijn vroege werk het effect van zonlicht
weet op te roepen. Ze vormt een lichte verschijning
in een krachtig contrast met het grote half-silhouet
van de soldaat. Het is alsof met het licht door het
venster ook de liefde zelf naar binnen stroomt.

10 Kristallijnen mouwen Briefschrijfster – Dublin

De witte mouwen van de briefschrijvende dame uit
Dublin lijken wel gekristalliseerd in facetten als
van een edelsteen. Samen met een paar spaarzame maar
zeer precies geplaatste hooglichtjes oogt ze als een
fonkelend geslepen diamant. Het streven van een
diamantslijper is om het licht dat in de ruwe, doffe
steen verborgen zit optimaal naar buiten te laten
komen. Vermeer schildert als een diamantslijper;
om het licht dat in alles verborgen zit, op te
delven en te laten glanzen en stralen.
In de Joodse mystiek is er het concept van de
Sjechina, de goddelijke inwoning, de lichtvonk die
verborgen ligt binnenin de schalen en omhulsels
van de alledaagse dingen. Door dat licht “vrij te
maken” krijgen gewone dingen bij Vermeer die
verheven, onalledaagse uitstraling.

12 Ogen Meisje met de Parel, Mauritshuis – Den Haag

“If the doors to perception
were cleansed,
everything would appear to man
as it is: infinite”
William Blake

Op YouTube is deze video te zien over Vermeer in een serie
Learning from the Masters, waarin gebruik wordt gemaakt van
de Google Arts & Culture Vermeer-afbeeldingen: