Te zien in de Halle Napoleon, Musée du Louvre, Parijs, van 22 februari tot
22 mei 2017: expositie “Vermeer et les maîtres de la peinture de genre”.

“Vermeer est un mystère
en plein lumière”
René Huyghe

In de Vermeer-expositie in de Halle Napoleon van het Louvre in Parijs,
met 12 Vermeer-schilderijen, hangt een “best kept secret” van Vermeer uit
Dublin. Iedereen kent het Gezicht op Delft, Het Melkmeisje en Het Meisje
met de Parel – Vermeer’s samenvatting van de hollandse ziel in drie
schilderijen. Een trip naar Dublin is als reisdoel voor het grote publiek
wat minder voor de hand liggend dan bv. Parijs of Amsterdam.

Toch is het schilderij “Lady Writing a Letter with her Maid” in de National
Gallery of Ireland in Dublin in mijn ogen een van de allermooiste Vermeers.
Toen ik dit schilderij voor het eerst zag op de grote Vermeer-expositie in
het Haagse Mauritshuis in 1996 – met 23 Vermeers ! – viel ik er als een
blok voor. Het heeft een aristocratische klasse.

Op het eerste gezicht lijkt het bijna onaf, als een “onvoltooide Vermeer”,
waaraan de laatste details nooit zijn toegevoegd en uitgewerkt,
tot je er achter komt dat dat minimalisme juist de kracht is van het
schilderij; er staat geen penseelstreek te veel of te weinig op. De hele
compositie is opgebouwd om met een minimum aan middelen de
briefschrijvende dame aan de tafel rechts als een fonkelend juweel
te laten oplichten. Terwijl haar dienstbode wacht bij het raam met dat
prachtige blauwe glas-in-lood medaillon.

“Het licht is het zuiverste wat er is”

Zijn de vrouwen van Vermeer in hedendaagse ogen mooi of knap ? Misschien
houden we tegenwoordig meer van Marilyn Monroe of Brigitte Bardot,
en voor hun verleidelijke schoonheid ben ik zelf ook niet ongevoelig,
gebiedt de eerlijkheid te erkennen…….. De vrouwen van Vermeer zijn
niet zo zeer mooi van zichzelf, maar ze wórden mooi door de manier
waarop ze gezien zijn en waarop Vermeer ze in het mooiste licht in zijn
schilderij zet: “als een parel”. Want dat is de visuele metafoor, die de
“dichter” Vermeer aan zijn vrouwen meegeeft: “Ze is als een parel”.

Vermeer schilderde de Dublin-Briefschrijfster als een vrouw “uit licht
geschapen”. Het is het licht van Vermeer, dat haar mooi maakt, het oog
van Vermeer dat haar schoonheid zag en in dat heldere licht wist te
vangen. Als licht uit licht, “lumen de lumine”. Als in het vers van de
poëtische proloog uit het evangelie van Vermeer’s naamgenoot Johannes,
waarin het licht de leidende metafoor is: “Door het Licht is alles
geworden van wat geworden is”. Hetzelfde wonder voltrekt zich in de
schilderijen van Johannes Vermeer.

In mijn ogen is het licht van Vermeer gewoon helder hollands daglicht,
door hem met hollandse nuchterheid en nauwgezetheid gezien en weergegeven,
maar ook een “mystiek licht”, waarin Vermeer zichzelf laat verdwijnen,
zodat het licht de wereld kan verlichten. Als je Vermeer zoekt, zul je
hem alleen vinden door te kijken naar zijn licht.

Dat is de magie van de “Dublin-Vermeer”: de hele compositie van het
schilderij is opgebouwd om de Briefschrijvende Dame te laten fonkelen
in het licht. Het licht is het zuiverste wat er is. ”Laat mij verdwijnen,
opdat alles tot louter licht kan worden”; zo zou het mystieke licht-credo
van Vermeer verwoord kunnen worden.

“Vermeer is Licht”, schreef de Brits-Joodse historicus Simon Schama ooit.
Het is het licht, dat het eenvoudige, alledaagse gegeven dat Vermeer
schildert, een tijdloze en bijna mystieke schoonheid verleent en waarop
al zijn streven en kunnen als kunstenaar was gericht.

Het licht is iets eeuwigs: sinds sterren in het universum zijn gaan
stralen, sinds de oerknal, is er licht. Of, zo je wilt, sinds het woord
uit het Genesis-scheppingsverhaal: “Er zij licht, en er was licht”.
Het licht, dat tegelijk schepping en scheppende kracht is. Zoals
Vermeer’s exacte leeftijdsgenoot Spinoza het zou zeggen: de Natura
Naturata en de Natura Naturans.

Dat maakt in mijn ogen het licht van Vermeer in al zijn schijnbare
alledaagsheid óók een mystiek licht. Of zoals de Franse schrijver
René Huyghe het treffend verwoordde: “Un mystère en plein lumière”……..
Een mysterie in het volle daglicht.

Een van de curatoren van de 2017-Vermeer-expositie in het Louvre in
Parijs is Adriaan Waiboer, die in deze YouTube-video aan de hand van
mooie beelden spreekt over Vermeer’s “Lady Writing a Letter with her
Maid” in de National Gallery of Ireland, Dublin: