Gezien op donderdag 3 november 2016 in VillaLUX, Nijmegen: film
“Een Echte Vermeer” over meestervervalser Van Meegeren en
expositie “De Valse Vermeers van Van Meegeren” in Museum
Boijmans van Beuningen, Rotterdam op zaterdag 26 juni 2010.

“And the princess
and the prince discuss
What is real and what is not
It doesn’t matter
Inside the Gates of Eden”
Bob Dylan

In de film Een Echte Vermeer staat de kunstschilder en meester-
vervalser Han van Meegeren centraal, berucht vanwege zijn Vermeer-
vervalsingen ten tijde van de WO II. In de film is het verhaal van
Van Meegeren gedramatiseerd en wordt hij verliefd op de vrouw van
kunstcriticus Abraham Bredius. De hoofdrollen in de film worden
gespeeld door Jeroen Spitzenberger en Porgy Franssen.

Zijn absolute meestervervalsing van Vermeer is het schilderij “De
Emmaüsgangers”, dat nog altijd in Museum Boijmans-van Beuningen in
Rotterdam te zien is. Vermeer is de heilige graal onder alle meester-
vervalsers.

In een artikel “A New Vermeer” maakte kunstkenner Abraham Bredius
in 1937 de ontdekking van “een nieuwe Vermeer” bekend. Met de kennis
van nu de absolute nachtmerrie voor iedere kunstexpert met een
grote, wereldwijde reputatie.

In de Boijmans-tentoonstelling van 2010 waren de Vermeer-
vervalsingen van Van Meegeren in te delen in twee groepen:
de “Navolgingen” en de “Nazi-Vermeers”.

Van Meegeren’s “Navolgingen” zijn helemaal niet zo slecht zoals
de “Briefschrijvende Dame in Blauw” en de “Luitspeelster”.
Daarin zie ik wel degelijk een oprecht streven om als
Vermeer-navolger in de “Vermeer-Zone” te komen.

Deze schilderijen, met name De Briefschrijvende Dame in Blauw
vind ik zijn beste Vermeer-navolging, al mist het die zachte
contouren en subtiele tonen van Vermeer en diens delicate
weergave van het licht.

De “Nazi-Vermeers” als “Christus en de Overspelige Vrouw” en
“Isaac Zegent Jacob” zijn echt afschuwelijk lelijk. De
“Emmaüsdangers” zit daar een beetje tussenin. Daar ergens heeft
Van Meegeren “de verkeerde afslag” genomen, die tot zijn
ondergang als kunstenaar en als mens zou leiden.

De zaak van de Vermeer-vervalsingen van Van Meegeren heeft
reputaties van grote kunstkenners als Hofstede de Groot en
Abraham Bredius te gronde gericht. En ook de benadering van
het schilderijen-onderzoek door latere generaties kunsthistorici
bepaald: “Eerst de Chemie, dan het Oog”. Uit angst voor
reputatieschade.
Schilderijen worden eerst grondig bekeken door restauratoren
en natuurwetenschappelijk technisch onderzoek. Een gortdroge
en feitelijke benadering, waar je als kunstliefhebber óók niet
blij van wordt. De mooiste teksten over Vermeer komen wat mij
betreft vandaag de dag dan ook niet uit de pen van onderzoekers
en kunsthistorici, maar van kunstenaars, fotografen, schrijvers
en dichters, zoals in de documentaire “Views on Vermeer” uit
2010.

De ironie van de vervalsing van de Emmaüsgangers is dat het
schilderij het moment uitbeeldt, waarop de ogen van de tafel-
gasten geopend worden en ze de échte Christus herkennen.
Bredius sprak ook over deze vervalsing dat het “onmiskenbaar
de Glans van het Echte uitstraalt, die door iedereen meteen
herkend wordt”. Het zegt ook iets over hoe diep de rancune,
haat en cynisme bij Van Meegeren gezeten moet hebben om juist
dit onderwerp te kiezen voor zijn meestervervalsing. Het is
bijna een “Pact met de Duivel”, een “God is dood”-verklaring.
Voor mij toont het ook aan dat je vanuit rancune en haat nooit
in de “Vermeer-Zone” van schoonheid en sereniteit kunt komen.

Lef kan hem niet ontzegd worden: om zijn Vermeervervalsingen
voor grof geld te verkopen aan Nazi-kopstuk Göring was
natuurlijk wel een levensgevaarlijk hoog spel. En het publiek
smult altijd wel van handige lefgozers, die voor veel geld
knollen voor citroenen weten te verkopen aan mensen met veel
hebzucht, geld en macht.

De Mozart-film Amadeus uit 1984 dankt haar succes mede aan
het briljante scenario, waarin het genie Mozart wordt gezien
door de ogen van zijn grootste rivaal Antonio Salieri. Vanuit
het perspectief van Salieri wordt het geniale in de muziek van
Mozart voelbaar voor de kijker/toehoorder.
Dezelfde insteek mis ik in de film Een Echte Vermeer, op één
moment na: Van Meegeren laat in zijn schilderklas aan de mooie
mevrouw Bredius een repro zien van het Meisje met de Rode Hoed
van Vermeer en wordt op slag verliefd op haar, uitgebeeld door
prachtige “Vermeeriaanse” mega-close ups van haar rode lippen,
haar open, glanzende ogen en haar prachtige hoed in mooi licht
en delicate contouren.
Daar komt de film wat mij betreft even in de “Vermeer-Zone”.
Voor mij de mooiste scene van de hele film, omdat daar even
“Vermeer” voelbaar is. Wat mij betreft moet de ultieme Vermeer-
film nog gemaakt worden.

In “Amadeus” hoor je als kijker de muziek van Mozart uitgevoerd
door top-musici, wat de werking van de film zelf nog meer tot
een meeslepende ervaring maakt. “Amadeus” is de ultieme Mozart-
film.
In “Een Echte Vermeer” zie je voornamelijk zeer middelmatig
uitgevoerde kopieën van Vermeer-schilderijen, die voor mij
te veel afbreuk doen aan de kwaliteit van Vermeer’s
schilderkunst. Zelfs de Van Meegeren-vervalsingen zijn
zeer matig nageschilderd.

Ik hoor bij Van Meegeren bijna de slotwoorden van Salieri in
de film Amadeus: “I speak for all the mediocrities in the world,
I absolve you all”. Of de klacht van Salieri tegenover God: “Why?
If He didn’t want me to praise him with music, why implant the
desire? Like a lust in my body! And then deny me the talent?”
Van Meegeren kon zijn eigen middelmatigheid en gebrek aan
erkenning van zijn eigen originele werk als kunstenaar niet meer
verdragen, en wilde wraak nemen op zijn critici met het vervalsen
van een van de grootste meesters ooit: Vermeer.

Overigens komt men in deze postmoderne tijd ook weer heel erg
terug van het heiligverklaarde dogma van “originaliteit en
authenticiteit” in de kunst. In heel veel hedendaagse kunst zijn
directe beeldcitaten te vinden van werken van de grote meesters,
waaronder Vermeer, en is dat ook volledig geaccepteerd. Maar een
hommage is dan ook iets heel anders als een vervalsing omwille
van geldelijk gewin.

–
Bekijk op YouTube de trailer van de film “Een Echte Vermeer”:

In dit YouTube filmpje een lezing van kunsthistoricus Henk van Os
over de vervalsingen van Van Meegeren:

Deze beroemde scene uit de film “Amadeus” laat zien hoe juist
Salieri, de rivaal, met precies de juiste woorden de kijker in de
“Mozart-Zone” brengt bij het horen van Mozart’s Serenade for Winds,
een kippenvelmoment:

Dit is de manier, waarop een film de kijker in de Vermeer-Zone zou
kunnen brengen. Helaas, deze film bestaat nog niet. Ook “Een Echte
Vermeer” brengt je niet echt via Van Meegeren in de Vermeer-Zone.
De scene met Het Meisje met de Rode Hoed komt het meest in de buurt
van wat ik bedoel. (Helaas staat deze scene niet op YouTube)