“Quality is a direct experience
independent of and prior to
intellectual abstractions”
Robert M. Pirsig

Begin jaren ’80, na het beëindigen van mijn universitaire studie,
heb ik veel liftend door Europa gezworven en maakte het boek “Zen
and the Art of Motorcycle Maintenance” een verpletterende indruk
op mij.

Het boek volgt twee verhaallijnen: de ene gaat over een vader en
zijn zoon die een motor-roadtrip dwars door Amerika ondernemen en
hoe hun onderlinge relatie groeit, door al hun goede en slechte
ervaringen heen; de tweede is een filosofisch essay, dat zich in
het hoofd van de schrijver ontrolt tijdens het rijden op zijn
motorbike, over de vraag “Wat is Kwaliteit ?” en hoe we naar deze
hoogste staat van het menselijk bestaan in ons alledaagse bestaan
kunnen streven.

Mijn avontuurlijke reizen voerden mij langs alle hoogtepunten van
de Klassieke Oudheid en de Schilderkunst, en monden uit in mijn
fascinatie voor de volstrekte tegenpool van het snelle, rondtrek-
kende backpackersbestaan: de verstilde interieurschilderijen van
Johannes Vermeer.

Na een roadtrip van München naar Wenen zag ik Pirsig’s vraag “Wat
is Kwaliteit ?” beantwoord, toen ik oog in oog stond met het
schilderij “De Schilderkunst” van Vermeer in het Kunsthistorisches
Museum in Wenen, Hier vond ik een kwaliteit die doorgaans in
wetenschap en universiteiten zo moeilijk te vinden is.
Die fascinatie voor die bijzondere kwaliteit die ik ervaar in de
schilderijen van Vermeer blijft me tot op de dag van vandaag bezig-
houden.

Een Vermeer is een ervaring, doorgegeven middels een schilderij,
die voor mij altijd fris en spankelend blijft. Het is een manier
van kijken, als een rechtstreekse ervaring, er is alleen nog het
kijken. Er is voor mij iets van Zen of de “Kwaliteit” van Robert
M. Pirsig in de schilderijen van Vermeer. Vermeer trekt de sluier
weg van het intellectuele abstracte denken en laat ons de wereld
zien in een directe, glasheldere blik. Jasper Krabbé zegt het goed:
“zo ongelooflijk liefdevol geschilderd”, dat het ook mij tot op de
dag van vandaag nog steeds kan ontroeren. Cézanne zei ooit over
Monet: “Monet, ce n’ est qu’ un oeil, mais quel oeil!” Zo is het
ook met Vermeer: Vermeer is slechts een oog, maar wat voor een
oog !

Een passage uit “Zen and the Art of Motorcycle Maintenance” van
Robert M. Pirsig:
“Quality….. you know what it is, yet you don’t know what it is.
But that’s self-contradictory. But some things are better than
others, that is, they have more quality. But when you try to say
what the quality is, apart from the things that have it, it all
goes poof !”

Het Melkmeisje van Vermeer vind ik heel erg Zen. Alles draait om
het gebaar waarmee ze melk uitgiet om broodpap te maken. Ze is
wat ze doet. Het is wat het is, iedereen kan het begrijpen, en
toch is onmiskenbaar die Kwaliteit in dit schilderij voelbaar,
waar Pirsig over spreekt:
“It occurred to me that there is no manual that deals with the
real business of motorcycle maintenance, the most important aspect
of all. Caring about what you are doing is considered either
unimportant or taken for granted”.

“An inquiry in values”

Vermeer gaat heel erg over wat tot de meest schaarse goederen
van deze tijd is gaan behoren: aandacht. Zonder aandacht geen
Kwaliteit. Waar kwantiteit boven kwaliteit gesteld wordt, gaat
de liefde, aandacht en toewijding, voor wat je aan het doen bent,
verloren. Deze tijd heeft Vermeer nodig. Om zichzelf opnieuw te
ijken op de waarden, zoals die in een schilderij als Het
Melkmeisje voor iedereen voelbaar zijn. De betekenis van zaken,
die niet in kwantiteit en geld meetbaar zijn, maar alleen met
kwaliteit en aandacht tot stand kunnen komen; zaken, waarvan de
bronnen aan gene zijde van alle begrip liggen. In zijn beste
momenten beschouw ik Vermeer als een verlichte dichter, een
mysticus. Onverklaarbaar, maar wel invoelbaar.

“The only Zen you can find
on the tops of mountains,
is the Zen you bring up there”
Robert M. Pirsig

Op YouTube is deze video te zien over Pirsig en Zen and the Art
of Motorcycle Mantenance: